Zuinig, dat komt bij mij naar boven als ik aan Johannes Calvijn denk. Deze, van origine, roomskatholiek nam afstand van de pauselijke pracht en praal en predikte in de middeleeuwen de soberheid. Het werd reformatie genoemd en dat houdt een hervorming in met als doel dat iets weer wordt zoals vroeger. En vroeger was alles beter, toch? Protestant gereformeerd. Duidelijke verwijzingen naar rebellie uit onvrede, bedoeld om een machtspatroon te doorbreken. Terug naar de basis. Dat dit niet zonder slag of stoot gegaan is weten we in ons achterhoofd wel, als we denken aan de beeldenstorm en de inquisitie. Calvijn beschreef zijn ideeën vanuit een humanistische gedachte. In die overtuiging heeft hij met zijn goede bedoelingen, op perkament geïnkt, getracht het menselijke in het geloof terug te krijgen. Een betere verdeling van al dat god geschapen heeft. Heldere afspraken over verdeling en gelijke rechten en plichten. “Wij zijn geen bezitters maar uitdelers” is een uitspraak van deze theoloog. Helaas heeft het ook tot extreme gelovigheid geleid en extremisme is niet vernieuwend maar juist dogmatisch doorgeslagen. Het is ongelooflijk paradoxaal, dat de geschiedenis zich nu schijnbaar weer herhaalt als je naar de laatste ontwikkelingen in de wereld kijkt. Laten we hopen dat deze cirkel een keer doorbroken wordt.
Volgens sommige historici heeft Calvijn het kapitalisme ingeluid. Hij achtte het rekenen van rente geoorloofd en predikte waarden als spaarzaamheid en vlijt. Als gevolg van het duidelijk nakomen van wat je afspreekt en versimpeling van de regels en deze goed documenteren, is met name de handel in de Nederlanden behoorlijk opgebloeid. Dit gedachtegoed vond in de gewesten boven de rivieren een vruchtbare bodem. De protestanten verdrongen de katholieken uit de polders en de steden. Het staat nu symbool voor de nuchtere Hollandse mentaliteit. Dordrecht was ook lang een sobere stad.
Vanwaar deze intro? Wel, ik sprak van de week mijn zus. Haar schoonmoeder is onlangs overleden. Ze vertelde me dat, net als onze eigen moeder, er met deze generatie vrouwen toch een apart soort Nederlanders verdwijnt. Ondanks allerlei verschillende geloofsbelijdenissen en windstreken kun je volgens haar deze hele generatie gerust calvinistisch noemen. Zuinigheid met vlijt, doe maar gewoon dan doe je gek genoeg en als je voor een dubbeltje geboren bent dan word je nooit een kwartje. Dit zijn gezegden die golden als leidraad voor je bestaan. Nederigheid, zuinigheid en ijver zat er in gebakken. Hongersnood en doodsangst tijdens de oorlog maakt ook wel nederig, lijkt mij. Wat zo typerend was aan onze ouders is dat alles gespaard en bewaard werd. Dozen met zegeltjes en diverse piekpijpen, voorraadkasten waar spullen opgestapeld werden waar nog geen uiterste houdbaarheidsdatum op stond. Weggooien was verboden. Norit werd dus nog veel verkocht! Verder werd alles dat overbleef zorgvuldig meegenomen. Suikerzakjes, melkcupjes, rietjes, hele bakken nasi enz. Alles verdween, onbeschaamd, in de onafscheidelijke schoudertas en nergens kon je lekkerder eten of drinken dan waar het goedkoop of veel was. Bij een duur restaurant of café viel de smaak toch altijd tegen en kwamen we vervolgens nooit meer terug. Maar, als we voor een dubbeltje op de eerste rang zaten, dan was het smullen en konden onze zuinige moeders intens genieten van geluk.
Wouter Kramer column 55, 26-11-2015
